Hewraman: Mertala Şîn a Çiyan

Nivîskar : Zanyar ALTÛN

Li ser sînga asê ya çiyayên Zagrosê, li wir warê kevnar ê Hewramanê mîna tacekê rûniştiye. Malên wê yên ji kevir, mîna peyvên destaneke bêdawî, li ser milên hev hildikişin ezmên. Di nav vê rengê gewr û qehweyî yê ax û zinar de, sirrek biriqandî heye ku mîna çavekî asîmanî dibiriqe: Şîna kûr a derî û pencereyan.

Ev ne tenê boyaxek e ku ji bo bedewiyê hatiye lêxistin; ev rengek e ku ji kûrahiya bîra mirovahiyê, ji dilê mîtolojiyê û ji giyanê xwezaya Kurdistanê hatiye kişandin.

Berî her tiştî, ev şîn diyariyek ji xwezayê bi xwe ye. Ew neynika ezmanê bêpîvan ê ser lûtkeyan e. Ew rengê zelal û kûr ê kaniyên pîroz e ku ji kûrahiya çiyan diherikin û jiyanê dibexşînin. Mirovê Hewramanê, bi boyaxkirina deriyê mala xwe, xwestiye perçeyekî ji wî ezmanê bêdawî û ji wê ava pîroz bîne nav jiyana xwe ya rojane. Wan xwestiye ku sînorê navbera hundirê malê û derveyê kozmosê rake.

Lê ev rengê pîroz, di heman demê de mertalek e. Ew nobedarekî bêdeng e ku bi hezaran salan e mal û malbatan diparêze.

Di baweriya kevnar de, ev şîna asîmanî, mertala herî xurt bû li hember "çavê xerab" (nezerê). Mîna têlîsmekê ku li ber derî hatiye daliqandin, ev reng hêzên neyînî û çavên bihesûdî vediqetand û nedihîşt ku ew zirarê bidin bereketa malê.

Lê hêza vê mertalê ji vê jî kûrtir diçe. Efsaneyên herî kevnar ên devkî yên herêmê çîrokek din vedibêjin. Ew dibêjin ku ev şîn, parêzgerê jiyanê ye li hember ajalên kujer.

Di zemanên berê de, dema ku sînorê navbera mirov û ajalan hîn ewqas zelal nebû, tirsa herî mezin ne tenê sermaya zivistanê, lê jehra ku di tariyê de digeriya bû. Dupişkên (akreben) zer ên çolê û marên reş ên ku di qelîştokên keviran de xwe vedişartin, zarokên tariyê bûn. Ew nûnerên axa ziwa û jehra kujer bûn.

Mirovê çiyayî yê bîrmend, yê ku zimanê stêrkan û pistepista bayê dizanî, çareyek dît. Wî fêhm kir ku ev ajalên ku ji binê erdê dihatin, ji du tiştan ditirsiyan: ji agirê sor ê rojê û ji şîna kûr a ezmên û avên bêbinî.

Ji ber vê yekê, wan dest pê kir ku bi rengê ezmên û avê, li ber deriyên xwe sînorekî pîroz çêkin. Ev şîn ji bo wan ajalan bû mîna dîwarekî efsûnî. Gava dupişkek nêzîkî wî rengî dibû, ew tê de ne darekî boyaxkirî, lê kûrahiyek bêpîvan didît ku dikarîbû wî daqurtîne. Ew biriqîna şîn mîna çavekî kozmîk bû ku li wan dinêrî. Tîna jehra wan li hember vê sarbûna pîroz a asîmanî disekinî û diqerimî. Ew ajalên tariyê, newêrîbûn ji wê sînorê şîn derbasî nav warê jiyanê bibin.

Îro, dema ku tav li pencereyên şîn ên Hewramanê dide, ew çirûskên duayên bapîran in. Ev reng ne tenê mohra nasnameya çandî û berxwedana li hember jibîrkirinê ye; ew di heman demê de soza parastinê ye. Her deriyekî şîn li Hewramanê ne tenê dergehek e; ew mertalek e, têlîsmek e, û perçeyek ji giyanê ezmanê Kurdistanê ye ku bûye reng û li ber deriyan nobedariyê dike.