Qewmê Pezkovî: Çîroka Gelê Kurd, Kûrahiya Dîrokê û Rihê Çiyayên Pîroz

Nivsîkar: Welat KÖSTEKÇÎ

Destpêk: Wateya Qewmê 

​Gava ku em behsa gelê Kurd dikin, em bi gelên herî kevnar ên Mezopotamya û Rojhilata Navîn re rû bi rû dimînin. Jiyana Kurdan, çand û dîroka wan her dem bi çiyayên bilind û asê yên wekî Zagros û Toros ve girêdayî ye. Ev girêdan, ne tenê cografîk e, lê di heman demê de felsefî û ruhî ye. Lewma, navê Qewmê Pezkovî ji bo wan navdêreke hêja ye. Pezkovî, ajalek e ku li lûtkeyên herî dijwar dijî, xwe ji her cure xetereyê diparêze û serê xwe li hember bahozan natewîne. Ev metafor, bi tevahî serhişkiya Kurdan a li hemberî zehmetiyan, parastina çanda wan û azadîxwaziya wan nîşan dide. Ev metn dê bi berfirehî dîrok, çand û cihê gelê Kurd ê di cîhana îroyîn de rave bike.

​Dîrok û Erdnîgarî: Hezar Salên Berxwedanê

​Erdnîgariya Kurdistanê, ku di navbera deştên dewlemend ên Mezopotamya, Anatolya û Îranê de ye, her dem bûye qada şer û bazirganiyê. Dîroka Kurdan heta Mediyên kevnar (sedsala 7an BZ) diçe, ku wan yek ji dewletên herî xurt ên wê demê damezrandin. Di dema Îslamê de, gelek mîrîtiyên Kurdî yên wekî Rewadî, Şedadî û Hekarî hebûn, ku roleke girîng di parastina herêmê de lîstin; mînak, Selahedînê Eyûbî ku di Şerê Xaçliyan de Quds rizgar kir, Kurdekî bi nav û deng e.

​Mixabin, di sedsala 20an de, bi peymanên wekî Sykes-Picot (1916) û Lausanne (1923), erdnîgariya dîrokî ya Kurdistanê di nav sînorên çar dewletên sereke de hat parçekirin: Bakur, Başûr, Rojava û Rojhilat. Ev perçekirin bû sedema gelek serhildanan û têkoşîna ji bo mafên neteweyî. Tevî vê parçebûnê, eleqeya Kurdan bi ziman û nasnameya xwe qet kêm nebûye, mîna Qewmê Pezkovî yê ku li ser lûtkeyan xwe diparêze.

​…

​Îro û Pêşeroj: Têkoşîna Ji Bo Nasnameyê 

​Di sedsala 21ê de, gelê Kurd li hemû parçeyan hê jî ji bo nasnameya xwe, mafên xwe yên çandî û siyasî têdikoşin. Li hin herêman, mîna Herêma Kurdistanê ya Federal (Başûrê Kurdistanê) li Iraqê, statûyekî federal bi dest xistine û xwedî rêveberiya xwe ya nîv-serbixwe ne. Lê li parçeyên din, têkoşîn hê jî bi awayên cuda didome.

​Qewmê Pezkovî, ev mirovên ku li çiyayan fêrî dijîn bûne, îro li bajarên mezin ên cîhanê jî çand û zimanê xwe diparêzin. Çîroka wan çîroka her mirovî ye ku li ser axa xwe dixwaze bi rûmet û azadî bijî. Ev îsbat dike ku ruhê Pezkovî, yê ku tu carî natewe, di dilê hemû Kurdan de zindî ye û wê vê çîroka berxwedan û jiyanê bidomînin.

​Ziman û Çand: Mozaîka Zêrîn

​Zimanê Kurdî, ku endamê malbata zimanên Îranî yên Bakur-Rojava ye, xwedî dîrokeke kevnar e. Ew bi gelek zaravayên cuda dewlemend e:

​Kurmancî (Kurdîya Bakur): Zaravayê herî zêde tê axaftin, bi piranî li Bakur, Rojava û gelek deverên Başûr û Rojhilat. Bi alfabeya Latînî tê nivîsandin.

​Soranî (Kurdîya Navîn): Bi piranî li Başûr û Rojhilat tê axaftin. Bi alfabeya Erebî-Îranî tê nivîsandin û xwedî edebiyateke zengin e.

​Zazakî/Kirmanckî û Hewramî (Goranî) jî zaravayên girîng in ku xwedî çand û kevneşopiyên taybet in.

​Çanda Kurdî bi muzîka xwe ya kûr tê nasîn. Dengbêj, wekî vebêjerên dîrok û evîna Kurdî, di vê çandê de cîhekî pîroz digirin. Awazên wan çîrokên evîn, şer, qehremanî û koçberiyê tînin ziman. Newroz, ku wekî Sersala Kurdî û sembola serketina li hemberî zordariyê tê pîrozkirin, bûyerek çandî ya herî girîng e û bi agirê pîroz ve tê girêdan. Xwarinên Kurdî, nemaze dexl û goşt (wekî Kutilk, Keşk, Biryan), bi cografyaya gundî û çiyayî ve girêdayî ne.