XETERÎYA SÎYASETA BIRATÎYA GELAN Û GIRÎNGÎYA HIŞMENDÎYA NETEWEYÎ

Nivîskar : Hamdusena DEMîREL

Siyaseta "biratiya gelan" bi gelemperî wekî slogana hevgirtina neteweyên cuda di bin sîwana dewleteke yekgirtî de tê bikaranîn, lê ji aliyê Dewleta Tirkî û Partîya DEMê ve, ev têgeh ji bo veşartina polîtîkayên asîmîlasyonê û înkarkirina nasnameya neteweyî ya Kurdî hatiye bikaranîn.

Di vê nivîsê de, em ê xeteriyên vê siyasetê û girîngiya hişmendiya neteweyî vekolîn.Xeteriya Siyaseta Biratiya Gelan û Veşartina Asîmîlasyonê:Siyaseta "biratiya gelan" li Bakurê Kurdistanê, bi taybetî di çarçoweya polîtîkayên dewleta Tirk de, wekî amûrekê hatiye bikaranîn ku nasnameya Kurdî were paşguhkirin, qedexekirin û rê li ber geşbûna hişmendîya neteweyî were girtin.Mînak, bi navê "biratîyê", zimanê Kurdî di saziyên fermî de hatiye qedexekirin, û perwerdeya bi zimanê Tirkî hatiye ferzkirin. Ev yek di encamê de bûye windabûna ziman û çanda Kurdî di nav hin beşên civakê de.Çavkaniyên dîrokî destnîşan dikin ku polîtîkayên wekî qedexekirina zimanê Kurdî di salên 1920an û piştî wê de, bi taybetî piştî Serhildana Şêx Seîd (1925), bi awayekî sîstematîk hatine meşandin.

Paşguhkirina Mafên Neteweyî:Ev siyaset bi gelemperî daxwazên Kurdan ên ji bo mafên neteweyî, wekî perwerdeya bi zimanê dayikê, otonomî, an nûnertiya siyasî, wekî "cudaxwazî" bi nav dike. Ev yek rê li ber têkoşîna hiqûqî û siyasî ya Kurdan digire û wan di nav çarçoweya "biratiyê" de bêdeng dike.Mînak, li Tirkiyeyê, partiyên siyasî yên Kurdî gelek caran bi sûcdariya "terorîzmê" hatine girtin an jî çalakiyên wan hatine sînordarkirin, bi hinceta ku ew yekîtiya "biratiya gelan" xera dikin.

Wendakirina Nasnameya Çandî:Di bin navê "biratiyê" de, çandên cuda bi gelemperî tên teşwîqkirin ku di nav çanda serdest de (çanda Tirkî)de bihelin. Ev yek bûye sedema kêmkirina bikaranîna zimanê Kurdî, guhertina navên gundan û bajarên Kurdî, û qedexekirina çalakiyên çandî yên wekî muzîk û şanoya Kurdî.

Girîngiya Hişmendiya Neteweyî û Parastina Nasnameya Kurdî:Hişmendiya neteweyî ji bo Kurdan bingeha parastina ziman, çand, dîrok û nasnameya wan e. Di rewşeke ku polîtîkayên asîmîlasyonê ku bandorê li Bakurê Kurdistanê dikin, ev hişmendî rê li ber wendabûna nasnameyê digire. Mînak, zindîkirina zimanê Kurdî bi rêya perwerdeyê û medyayê bi vê hişmendiyê ve girêdayî ye.

Têkoşîna ji bo Mafên Rewa:Hişmendiya neteweyî hêzê dide Kurdan ku ji bo mafên xwe yên siyasî, çandî û civakî têbikoşin. Ev hişmendî,ji daxwaza perwerdeya bi zimanê dayikê heta otonomiyê,federalîyê, serxwebûnê di nav xwe de dihewîne. Ji bilî vê hişmendiyê, siyasta biratîya gelan û sîyaseta tirkîyebûnê, wê di nav siyaseta serdest de bê helandin û di dawiyê de jî ewê bi, bê statû hiştina miletê kurd û bi berdewamîya degirkirina Kurdistanê encam bide.

Yekîtiya Civakî:Hişmendiya neteweyî dikare Kurdên ji dîaspora, heya eşîr û baweriyên cuda li dora armanceke hevpar bigihîne hev. Ev yekîtî ji bo avakirina civakeke bihêz û berxwedêr li hemberî zordariyê girîng e. Bîranîna Dîrokî ûTêkoşînê: Hişmendiya neteweyî bîranîna qurbaniyên dîrokî yên wekî Komkujiya Helebçeyê ,Enfalê, Gelîyê Zilan û Koçgîrî hişmendiyê di nav nifşên nû de geş dike û wan teşwîqî têkoşînê dike.

Cihê Kurdan di Cîhanê de:Bi hişmendiya neteweyî, Kurd dikarin di qada navneteweyî de, nasnameya xwe bihêztir temsîl bikin. Mînak, serkeftinên Başûrê Kurdistanê nîşan didin ku hişmendiya neteweyî dikare bibe sedema statuyeke siyasî û çandî ya bihêz. Encama Siyaseta "biratiya gelan", ev sîyaset ji bo dewletên avrupî yên ku koçber gelek têne welatên wan sîyesetek çêker û pêwîste,ji bo dan û sitendina çandî, hunerî û wêjeyî.lê belê li bakurê Kurdistanê ev sîyeset ji alîyê DEM partîyê û dewletê ve ,wekî amûrek ji bo înkarkirina nasnameya Kurdî û sînordarkirina mafên wan hatiye bikaranîn. Ev siyaset xeteriyê li ser ziman, çand û dîroka Kurdî çêdike. Ji aliyê din ve, hişmendiya neteweyî ji bo Kurdan ne tenê amûrek parastinê ye, lê di heman demê de hêzek e ku rê li ber têkoşîna ji bo azadî, maf û gihîştina serxwebûnê vedike.